کامل ترین مجموعه فرهنگ لغت، اطلاحات و تمثیل های کوچه بازاری مردم ایران قسمت دهم

حکیم فرموده-فرمان قاطع و لازم الاجرا

خاتون پنجره-بازیچه ای که کودکان با پنج چوب می سازند

پیاده کردن-انجام دادن-تحقق بخشیدن-از هم باز کردن

زمین گذاشتن سر-مردن

حق گرفتن-نگا. حق بردن

چاپ خوردن-به چاپ رسیدن

خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن
پیزر به پالان کسی گذاشتن-با دروغ و چاپلوسی کسی را فریفتن-هندوانه زیر بغل کسی گذاشتن

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

پا روی دم کسی گذاشتن-کسی را آزردن و به کینه جویی برانگیختن

دست زدن-لمس کردن

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون
 

جفت جنین-جفت نوزاد که پرده و غشای دور جنین است

 

پُخت کردن-پختن

زینه-پله

بی در و پیکر-ولنگ و واز-بی حساب و کتاب-بی نظم و قاعده

حلال زاده-پاک و نجیب

خبرنگار-آن که برای روزنامه-مجله-یا رادیو و تلویزیون کسب خبر می کند

درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها

اجاق-دودمان

 

چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای
آبدیده-جلا یافته-آزموده و مجرب
دستی-پول نقدی که به عنوان وام کوتاه مدت از کسی می گیرند

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین
حلال واری-نگا. خلال وار

افتادگی-پریشانی-احتیاج

زو کشیدن-اصطلاحی از بازی الک دولک که بازنده باید بدون تازه کردن نفس یدود
درگیری-گرفتاری-نزاع-جنگ

خر و پف-نگا. خرناس

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

رم دادن-رماندن-فراری دادن

دشت کردن-فروختن اولین جنس-نخستین بار پول گرفتن

بی چشم و رو-ناسپاس-حق ناشناس-ناشکر
بر انداز کردن-کسی یا چیزی را عمیقا
حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن
خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

 

تر دست-ماهر-شعبده باز

خرافاتی-آن که به خرافات باور دارد-عقب مانده

پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

 

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن

 

پا به پا کردن-مردد بودن-درنگ کردن

چاسان فاسان-آرایش-بزک

تعلیمی-عصای کوچک

پنجه کش-نوعی نان برشته و نازک

 

 

ریغو-مردنی-ضعیف مزاج-کم مقاومت

بد کاره-زن ولگرد و عصمت فروش

خرده مالک-مالک زمین کشاورزی کوچک

چاتمه-چند تفنگ که یه صورت ضربدر به هم تکیه داده اند

آینه‌ی دق(آینه‌ای که شخص خود را در آن عجیب و غریب می‌بیند – شخص عبوس و بدقدم)

دست و پا-توانایی-عُرضه

باد گلو زدن-آروغ زدن

جزغاله شدن-سخت سوختن-زغال شدن

 

آقام که شما باشید-خدمت شما عرض کنم

چه صیغه ای است ؟-چه معنی داد ؟

زیر شال کسی قرص شدن-شکم کسی سیر بودن

جز زدن-ناله و زاری کردن

به هم زدن-قطع رابطه کردن

 

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

تبریک گفتن-خجسته باد گفتن-دعای برکت کردن

توپ ِ توپ-ثروتمند-بی نیاز

چله نشین-کسی که از خانه بیرون نمی آید-خانه نشین

پس دیدن هوا-اوضاع را نامساعد دیدن-احساس خطر کردن

چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن

درس خوان-شاگرد زرنگ و کوشا

پیش و پس کار را نگاه کردن-جوانب کار را سنجیدن

 

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

 

 
رنگ و رو-آب و رنگ-جلا و درخشندگی
خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز
زن مرده-مردی که زنش درگذشته است

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه
دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

دان دان بیرون زدن-ظاهر شدن دانه ها بر پوست

خاطره-یادگار

چوب دو سر طلا-منفور از هر دو طرف-از این جا مانده و از آن جا رانده

چماق دار-زور گو-کسی که با زور مقصود خود را به دیگری تحمیل کند

زن و بچه دار-کسی که زن و فرزند دارد

 

حمال باشی-به تخقیر به آدم ناشی و بی عرضه می گویند

بغ کردن-چهره درهم کشیدن-ترشرو شدن

از پارو بالا رفتن پول-ثروت بسیار داشتن
اصلاح(تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان)

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

آفتاب به آفتاب(هر روز)

رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

خوش خوراک-نگا. خوش خور
پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

بخیه زدن-آجیده کردن-دوختن شکاف جامه یا تن

به دردسر افتادن-با مشکلی روبرو شدن-به مخمصه ای گرفتار شدن

دستِ دلبر-گران قدر-عزیز

 

آتش‌پاره-شوخ و شنگ-فرز و چالاک-کرم شبتاب

دست بالا کردن-پیش قدم شدن-آستین بالا زدن

الانه-همین حالا-هم اکنون
 

انگار نه انگار-موضوع را نادیده بگیر!-گویی وجود نداشت

زمخت-درشت-ناهنجار

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

با آب و تاب-با شرح و تفصیل

 

خوابیدن-خراب شدن-فرو ریختن

زبان تر کردن-سخن گفتن

اُق گرفتن(حالت تهوع پیدا کردن)

 

چاله میدان-نگا. چاله خرکشی
درگذشتن-صرف نظر کردن-مردن

 

اروای ننه‌ات(ارواح بابات)

جانور-کرم شکم و معده

خوراک-مصرف یک دوره ی معین

 

 
آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)
چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن
بز خر-کسی که به قصد ارزان خریدن چیزی توی سر جنس می زند
تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

 

بکُش بکُش-دعوا و مرافعه جمعی تا حد کشتن

ابرو پاچه‌بزی(دارای ابروی پهن و پرمو، ابرو قجری)

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

جل و پلاس کسی را بیرون ریختن-کسی را از جایی بیرون کردن
رَکَبی گفتن-به کسی متلک و حرف درشت گفتن

 

دوره انداختن-مهمانی ادواری میان عده ای برقرار کردن-کسی را به این سو و آن سو فرستادن

 

ترکه مرکه-زن لاغر و خوش اندام

تلو تلو-حرکت به چپ و راست در حین راه رفتن بر اثر سستی

ریشو-دارای ریش بلند

به خون کسی تشنه بودن-کینه ی کسی را سخت در دل داشتن-با کسی سر جنگ داشتن

چرک کردن-عفونت کردن زخم

تا-لنگه-همتا

درس خود را از بر بودن-موقعیت و وضعیت را خوب دزیافتن-به کار خود وارد بودن-بیدار و هوشیار بودن

دل کسی را به دست آوردن-کسی را با نیکی و محبت از خود خشنود کردن

خشتک کسی را سر او کشیدن-نگا. خشتک کسی را پاره کردن

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

پسکرایه-بخشی از کرایه ی حمل که در مقصد دریافت می شود

بالا غیرتا-از راه جوانمردی و گذشت

زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن

بزن-شجاع-دلاور-اهل دعوا و مرافعه

بار سرکه- ترش ابرو

 

بازداشتی-زندانی موقت

چاق شدن قال-گرم شدن دعوا-اوج گرفتن بگو و مگو

دو رویی-تزویر-عدم صمیمیت

پس بودن هوا-خراب بودن اوضاع-نامناسب بودن وضعیت

ریش و پشمی به هم زدن-بالغ شدن-صاحب ریش و پشم شدن

جاصابونی-ظرفی که صابون را در آن می گذارند

برج زهر مار-بسیار خشمگین-بسیار اندوهناک
چار شاخ ماندن-بی حرکت ماندن به علت درد کمر یا از روی ترس یا تعجب

خر تب کرده-به تمسخر به کسی می گویند که در هوای گرم لباس بسیار کلفت بپوشد

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

جَخ-تازه-هنوز-فوقش

 

رم دادن-رماندن-فراری دادن

تمام و کمال-کامل-به تمامی

حمامی-گرمابه دار

چرق چوروق-صدای جویدن آدامس و مانند آن

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن

رعایت کردن-نگاه داشتن حق کسی
چرت کسی را پاره کردن-ناگهان کسی را از خواب بیدار کردن
زرتی-بی مقدمه-ناگهان -بدون مطالعه و تعمق

 

تب خال زدن-در آمدن تب خال دور دهان

آواز شدن(شهره شدن)

بازی کردن-لق بودن-جفت نبودن

دور پرواز-پرواز کننده تا فاصله های بسیار

 

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

بند دل پاره شدن-بسیار ترسیدن-به وحشت افتادن

دست کشیدن از کار-کار را تعطیل کردن

برادر خواندگی-ایجاد برادری با دیگری-دوستی بسیار نزدیک و صمیمی

تق چیزی در آمدن-گند کاری بالا آمدن-فاش شدن امری پنهان

دور از جناب ب-لانسبت

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

 

دهن کسی آب افتادن-به طمع افتادن-میل شدید پیدا کردن

اهل کاری بودن-وارد بودن در کاری

دم ِ بخت-دختری که به سن ازدواج رسیده است

رگ خواب کسی را به دست آوردن-نقطه ضعف کسی را پیدا کردن-کسی را تابع خود کردن

 

جیک جیک کردن-غرغر کردن-جویده جویده حرف زدن
چم-رگ خواب-عادت مخصوص هر کسی

خِر کسی را گرفتن-نگا. خر کسی را چسبیدن

خاکشیر مزاج-غلامباره-سازگار با هر جریانی

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

بافتنی-جامه ای که با دست بافته شده باشد

از این حَسن تا آن حَسن صد گز رسن(در باره‌ی دو چیز گویند که ظاهری یکسان و بهایی بسیار متفاوت دارند)
خود را به ناخوشی زدن-تمارض کردن

آتش بی‌باد-ظلم-می

پریدن-لب پَر شدن-شکستگی کوچک در کناره ی چیزی

پیش خور-از پیش گرفتن حقوق مقرری

پول پول شدن-شکسته شدن ظرف چینی به تکه های کوچک

بُرد-قدرت پرتاب-پیروزی بر حریف

از دست کسی کشیدن-از کسی در زحمت و رنج بودن

توپ بستن به مال-حیف و میل کردن مال-ولخرجی کردن

بند تنبانی-سست و رکیک-مزخرف و بی ارزش

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

چینی بند زنی-عمل چینی بند زدن

به گوزگوز افتادن-پیر شدن-از خستگی زیاد از پای در آمدن
خاک بر سری-بی آبرویی

ریز بین-نکته سنج-بسیار دقیق-باریک بین

 

خشکه پلو-کته

در پوست نگنجیدن از خوش حالی-از شادی سر از پا نشناختن-بسیار شاد بودن

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن
به گوش خر یاسین خواندن-بی اعتنایی کردن به حرف و نصیحت- از این گوش گرفتن و از آن گوش در کردن

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

دو شکمه-آن که در بازی به جای دو نفر بازی می کند
به تر تر افتادن-اسهال گرفتن-دچار شکم روش شدن

زوزه کشیدن-آواز برآوردن

 

از بز حرام‌زاده‌تر(سخت‌گریز و حیله‌گر)
ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

 
اَنَک کردن-تحقیر کردن-خجالت دادن

زیادی حرف زدن-سخنان خارج از موضوع یا بیرون از صلاحیت گفتن-وراجی کردن
افسارسرخود(خود‌رای، افسارگسیخته)

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

از کف دست مو برآمدن-روی دادن پیشامدی غیرممکن

دلسرد کردن-ناامید کردن

دو لَتی-در دو لنگه ای

از آب و گل در آمدن-مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن-بزرگ شدن کودک

 
جیز شدن-سوختن در زبان کودکان

چاله سیلابی-نگا. چاله خر کشی

خیسیدن-خیس خوردن-خیس شدن

زهرآب ریختن-ادرار کردن-شاشیدن

حساب پس گرفتن-به روشن کردن حساب واداشتن

بیعار-کسی که شرم و ننگ نمی شناسد و از سرزنش شرمنده نمی شود

آش نذری(آشی که به نیت برآورده شدن دعایی بپزند)

چفت و بست-قفل و زنجیر در یا صندوق

خر آوردن-بدبخت شدن

 

چسش دادن کاری را-لفت و لعاب دادن-بیش از اندازه مهم وانمود کردن

 

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

به پیر و پیغمبر قسم خوردن-سوگند بسیار یاد کردن
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

 

خر رنگ کن-خوش طاهر بد باطن

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

چتر شدن-بر سر کسی خراب شدن-ناگهانی مهمان رسیدن

بار گذاشتن-نهادن ظرف غذا بر اجاق برای پخته شدن

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

 

خُردینه-بچه ی خردسال

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

آخش درآمدن-از درد نالیدن

به کسی نگفتن که بالای چشمت ابروست-به کسی که ساده ترین مطلب را نمی پذیرد یا تحمل نمی کند و زود رنج یا زود خشم است نمی توان چیزی گفت

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

دلچرکی-ناخوشایندی-اکراه

خفه شدن-سکوت کردن-کسل شدن از تکرار حرفی

 

روی دایره ریختن-روی داریه ریختن

اُرُسی(کفش)

انداختن باد به غبغب-تکبر کردن-قیافه گرفتن
بازیگوشی کردن-بازی دوست بودن-سبکی کردن-شوخ بودن

بی چک و چانه-بی گفت و شنود-بی کم و کاست

آقا چسونه-آدم حقیر و بی ارزش

تو دل برو-با نمک و گیرا-کسی که مورد توجه قرار می گیرد

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

دل واپسی-نگرانی-اضطراب

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

چشم بلبلی-دارای چشم گرد-نوعی لوبیا

 

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

خیر مقدم-خوش آمد

رحمت به . . .-صد رحمت به-هنگام برتری دادن چیزی به کار می رود: رحمت به آب حمام

باغ وحش-جایی برای نگهداری انواع حیوانات غیر اهلی

پاشنه ی کفش ور کشیدن-آماده ی انجام کاری شدن

دروغ به هم بافتن-سر هم کردن-از خود درآوردن

تکان خوردن-ناگهان ترسیدن-جاخوردن-از جا حرکت کردن
دست و پا توی هم رفتن-بی پول شدن-گرفتاری مالی پیدا کردن

خیمه شب بازی درآوردن-ادا و اطوار در آوردن-حیله و تزویر به کار بردن-خلاف واقع جلوه دادن

چشم و ابرو آمدن-دلبری کردن-عشوه آمدن

زیر گوش کسی زدن-به کسی سیلی زدن

از بی‌کاری مگس پراندن-بی‌کار و بدون سرگرمی ماندن

 

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

 

دردسر-گرفتاری-سرگردانی
دست فروشی-شغل دست فروش
خاله زنک-زن امل و دنیا ندیده-بی سواد و عامی-کسی که همواره درباره ی دیگران حرف می زند

زرد گوش-بی رگ-ترسو

آواز کوچه‌باغی(آوازی که جاهل‌ها می‌ خوانند و یکی از گوشه‌های دستگاه شور است)

چراغان-جشن و سرور پر چراغ

 
 

جالباسی-کمد لباس-جا رختی

خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

زاغول-دارای چشمان آبی رنگ
از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

پی نخود سیاه فرستادن کسی-کسی را از سر خود باز کردن

ارباب حجت-اهل منطق

فرمان چرخیدن به سمت چپ در آموزش نظامی

آشنا روشنا-دوست آشنا
ترتیب کسی را دادن-کسی را تنبیه کردن-به حساب کسی رسیدن
از خجالت کسی در آمدن-محبت کسی را جبران کردن

خودرنگ-دارای رنگ طبیعی

زیر بته عمل آمدن-بی پدر و مادر بودن-بی فرهنگ بودن

در آوردن پول-برای به دست آوردن پول و درآمد کوشیدن

بزن و بکوب-ساز و آواز و رقص-مجلس بزم
پراندن-بی اراده حرف درشت و بی جایی در سخن آوردن-گاه گاه در نهان تباهی کردن زن

ابرو تابیدن-گره بر ابرو افکندن

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن

ریگ دندان کسی شدن-مزاحم کسی شدن
راست و ریس کردن-آماده کردن-به ظاهر درست کردن

جهنم دره-جای نامناسب و عذاب دهنده

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن

 

چراغانی-روشن کردن چراغ در جشن

 

باربند-جای نهادن و بستن بار

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

چرخ پایی-چرخ خیاطی که با پا به حرکت می افتد

انگشت عسلی به‌دیوار کشیدن(هنگامه بر پا کردن، مردم را متوجه‌ی جایی کردن)

دست بردن در چیزی-چیزی را تغییر دادن

چپاندن-چیزی را به زور و فشار در چیز دیگری جا دادن-تپاندن

 

بازداشتی-زندانی موقت

تت و پت-لکنت زبان

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)

چشم کسی راه کشیدن-خیره ماندن به جایی و پلک نزدن

خال خالی-خالدار-دارای خال های بسیار

چادر نماز-چادری که زنان هنگام خواندن نماز بر سر می کنند

 

زیر آبی-زیرآبکی