مجموعه ای از کلمات و اصطلاحات خودمانی و عامیانه ایرانی قسمت 316

زهر ریختن-در حق کسی بدی کردن-انتقام گرفتن-اصل بد خود را نشان دادن

زهرمار کردن غذا-مانع از خوردن با لذت شدن
آسمان را به زمین آوردن (دوختن)(کار شگفت‌انگیز کردن)

خِرخِر-آواز کشیدن چیزی سنگین بر زمین-صدای ناهنجار و گوش خراش

پس نشستن-عقب نشینی کردن

جلو پوزه ی کسی را تیغه گرفتن-جلو فضولی های کسی را گرفتن

ز ِق زدن-نق نق کردن بچه که مقدمه ی فریادهای و گریه های بعدی است

اشک تلخ-شراب-اشک عاشق

خوابگوشی-سیلی-کشیده

ریختن روی دایره-روی داریه ریختن
پای خود را کنار کشیدن-دخالت نکردن

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

در دهان را چفت کردن-خاموش شدن-رازداری کردن

چشم وزغ-نگا. چشم ورقلمبیده

 

زر زر کردن-غر زدن-گریه کردن شدید

چشم و همچشمی-رقابت

 

چیز-آلت تناسلی

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

چله نشستن-بیرون نیامدن از خانه-خانه نشین شدن
جوجه فکلی-تازه کار و نا آزموده

آفتابه برداشتن-دست به آب رساندن-پابرهنه وسط حرف کسی دویدن

خط خطی-درهم-خراب-متشنج-با خطوط زیاد روی آن ناخوانا شده

پر و پاچه ی کسی را گرفتن-بر کسی خشم گرفتن-به کسی دشنام دادن

چوبی رقصیدن-رقصیدن با دوستمال در دو دست

حرف پهلودار-سخن کنایه آمیز

 

بابا ماما-همه کاره ی محل-بزرگ لوطیان
دو تا شدن-خم شدن-دو لا شدن

تپل مپل-چاق و چله

تخت-آسوده-رضایت بخش-صاف و هموار

افقی برگشتن-شهید شدن و روی دست‌ها تشییع شدن

چشم، کرایه خواستن-کار کودکی که هر چه ببیند بخواهد
دختر بچه-دختر کم سن و سال
دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

چَکی-وزن نکرده-یک جا

 

 

بازار شام-جای شلوغ و در هم و بر هم

پیچ و خم خوردن-پیچ و تاب خوردن

آواز شدن-شهره شدن
بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

جوخه ی اعدام-جوخه ای که محکوم به اعدام را تیرباران می کند
به هم زدن دم و دستگاه-سر و سامان دادن-درست کردن-تشکیل دادن

از کوره در رفتن(به خشم آمدن، آتشی شدن، از جا در رفتن)

از سر وا کردن-کاری را سرسری انجام دادن

خر کریم را نعل کردن-رشوه دادن-راضی کردن
تو به تو-گوناگون-لا به لا
فرسوده و خراب شدن

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

پس گوچه-کوچه ی کوچکی که به کوچه ی کوچک دیگری پیوسته باشد

اجباری بردن(کسی را به خدمت سربازی بردن)

بده اون دستت-آی زکی !
دست به سینه ایستادن-در نهایت ادب و آماده ی فرمان ایستادن
پرت شدن-دور افتادن از مطلب

جَرّ-کشمکش دعوا

بی در رو-بن بست

 

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری
خرده فرمایش داشتن-دستورهای بی جا دادن
چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد
حقه سوار کردن-فرو کردن چوب وافور در دهانه ی حقه-فریب دادن
از بیخ عرب بودن(یکسره منکر شدن، به‌کلی زیر چیزی زدن)

آجیل دادن(رشوه دادن، حق و حساب دادن)
تعارف کردن-کسی را به گرفتن چیزی خواندن

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)
جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن
چسبیدن خِر کسی-گریبان کسی را گرفتن و به اصرار چیزی خواستن

توی دل کسی را خالی کردن-کسی را ترساندن-ناامید کردن

دستِ راست-سمت راست

پینه بسته-دارای پینه-کبره بسته

این کلاه آن کلاه کردن-قرضی را با قرض دیگری پرداختن-از ریش برداشتن روی سبیل گذاشتن-کلاه تقی را سر نقی گذاشتن

چوب به سوراخ زنبور کردن-شوراندن و تحریک کردن عده ای

 

بی حال-فاقد نیروی لازم-بی حوصله-خسته

ادب‌خانه-مستراح-طهارت‌خانه

زبان تلخی-درشت گویی-گفتار خشن

ازقحطی‌درآمده(گرسنه‌چشم، آدم ندید‌بدید)

 

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن

خدا گرفته-بدبخت شده-به عذاب خدا گرفتار شده

 

انداختن توی هچل-دچار دردسر و ناراحتی کردن

اتصالی کردن(در یک مدار یا سیم‌های برق جریان ناخواسته روی دادن)

تعارفی-کسی که بیش از اندازه اهل تعارف است-قابل پیشکش

خرحمال-کسی که فقط کارهای دشوار می کند

دماغ کسی چاق بودن-سالم و تندرست بودن-سر حال بودن

جنجال-هیاهو-داد و فریاد-غوغا
آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

دعوا مرافعه-جنگ و جدال بر سر چیزی

 

چشم و گوش بسته-بی تجربه و بی اطلاع

 
چرمی-از جنس چرم

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

 

خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

خرت و پرت-اثاثه ی کم بها-خرده ریزه

زدن به تخته-برای جلوگیری از چشم زخم و برای تعریف و تشویق گفته می شود

رو دستی-نوعی دستکش-ضربه ی روی دست-حقه-کلک

خام شدن-فریب خوردن-اغفال شدن

خلاص کردن-تمام کردن-کشتن

 

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

در رفتن تلنگ-باد صدادار در کردن-کنایه از ضعیف و ناتوان شدن
حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه
آروغ بی‌جا زدن(نابه‌جا سخن‌گفتن، نسنجیده کاری کردن)

بد قواره-بد ریخت-بد ترکیب

ریش کسی را در دست داشتن-از کسی نقطه ی ضعف در دست داشتن-از کسی گروی در دست داشتن

حق به جانب-دارای ظاهر مظلومانه و دروغین

اسکلت‌بندی(طرح‌ریزی، زیرسازی)

خاصه-خان لقب آرایشگر شاهان قاجار

پیش خودمان بماند-به کسی مگو-نشنیده بگیر

جُستن-چیز گمشده را یافتن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

پر مدعا- پر ادعا

چرخ خوردن-به دور خود چرخیدن

بی گدار به آب زدن-نسنجیده به کاری اقدام کردن-بی احتیاطی کردن

آب از دریا بخشیدن-از کیسه‌ی خلیفه بخشیدن

ژاندارمری-نهادی که عهده دار حفظ نظم و قانون در بیرون از منطقه های شهری است

از قماش چیزی (کسی) بودن(از جنس چیزی بودن، از تیپ کسی بودن)

چای صافی-نگا. چای صاف کن

بوسیدن و به تاقچه گذاشتن-ترک گفتن-کنار گذاشتن
چیل-آدم بد بیار
دنگ و فنگ-طول و تفصیل-مقدمه چینی فراوان-تشریفات زیاد
بیرون زدن-ناگهان از جایی بیرون رفتن

 

جیز-اسم صوت در زبان کودکان به معنی سوختن

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

 

چپ دست کسی-که کارهایش را با دست چپ می کند

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

آینه‌ی کسی بودن(یکسره از کسی تقلید کردن)

حدس زدن-پنداشتن-گمان کردن

زیر جامه-زیر شلواری

زیر تبری-کنده ای که هیزم شکن روی آن با تبر هیزم می شکند

پاگیر کسی شدن-ناخواسته رنجی به کسی رسیدن

 

راست و ریس-موانع و معایب

دفتر کل-دفتری که در آن انواع کلیه معاملات و خلاصه ی هر کدام را در آن وارد می کنند

چیلک دان-چینه دان

بی بی-مادر بزرگ-زن سالخورده و محترم
چرند و پرند-پرت و پلا-حرف های مزخرف

خجالت کشیدن-شرمنده شدن

تر و تازه-شاداب-شسته و رفته

پشت پا پزان-آیین و رسم پختن آش پشت پا. آش پشت پا

چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از مردم می گیرند

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو
به آخر خط رسیدن-به پایان کار
خش خش-صدای برخورد چیزهای خشک به یکدیگر-صدای راه رفتن روی برگ های خشک شده

زرد کردن-بسیار ترسیدن-از ترس وادادن-کاری را خراب کردن

از آب گل آلود ماهی گرفتن(از اوضاع درهم و آشفته بهره گرفتن)

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند

دلسوز-غمخوار
اسب چپ با همدیگر بستن-با هم کینه و دشمنی داشتن
زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)
دست به سینه-آماده ی فرمان-در نهایت ادب و احترام
جان کلام-اصل مطلب

چُس بی طهارت-آدم حقیری که پایش را از گلیمش بیرون می گذارد

 
از جنس چیزی بودن
 

ذلیل شدن-خوار و زبون شدن-بیچاره شدن

حرف شنوی-سر به راهی-تبعیت-نصیحت پذیری

خدا نکرده-امیدوار این طور نباشد

حساب-هزینه-مخارج-میزان طلب

چیز دار-ثروتمند

دراز کش-افتاده-خوابیده

دیر به دیر-هر از گاهی-هر از چندی-دیر دیر

زبان به دهان نگرفتن-پیوسته گریه کردن-آرام نگرفتن

روی پای خود ایستادن-به خود متکی بودن-به دیگران نیاز نداشتن

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

زیر غربالی-دانه هایی که به مرغ و پرنده می دهند

به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

خیلی آب خوردن-گران تمام شدن-هزینه ی سنگین داشتن

تریت- تلیت

 

خیس خوردن-آب به خود گرفتن-با مایعی مخلوط شدن
چاک دادن-شکافتن-پاره کردن

خِس خِس-صدای تنفس کسی که نفس تنگی دارد

ته آواز-صدای نسبتن خوب

تکان نخوردن آب از آب- آب از آب تکان نخوردن
خوش برش-جامه ای که اندازه و برازنده ی قامت دوخته شده است

چایمان کردن-سرما خوردن-چاییدن

بریدن-از نفس افتادن-درمانده شدن-از حرکت باز ماندن

تعزیه گردان-کسی که در امور همگانی دخالت می کند و سود خود را می برد.

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

حبه کردن-دانه دانه کردن

آفتابه‌آب‌کن-پست ترین نوکر

آب از سر گذشتن-کار از چاره و تدبیر گذشتن

دق-غصه و ناراحتی-نوعی بیماری روحی که بیمار را رنجور می کند و از بین می برد

زبان پس قفا-نوعی گل است

تصدق کسی رفتن- تصدق شدن کسی را

خشک و خالی-مختصر و ناچیز

راحت کردن خیال کسی-به کسی اطمینان خاطر دادن

 

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف
زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

 
زیر و رو کردن-همه جا را به دنبال چیزی گشتن-به هم ریختن

رشوه خواری-دریافت دستمزد برای انجام کاری ناروا و غیرقانونی

تخته پوست-زیرانداز پوستی

دماغ چاقی-احوال پرسی

تعارف آب حمامی-تعارفی که خرج و مایه ای ندارد

از سر باز کردن(دور کردن، رفع مزاحمت کردن)

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین

اختر در پیراهن کردن-بی قرار کردن

دردسر-گرفتاری-سرگردانی

راه مکه-کهکشان

خارش گرفتن-به خارش افتادن بدن
بی سیرت-بی آبرو

حظ کردن-لذت بردن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن

خربان-صاحب خر-خرکچی

 

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

تلَکه-پول یا چیزی که با فریب و چاپلوسی از کسی بگیرند

برزخ شدن-ناراحت شدن
 

 

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

رو آوردن-مراجعه کردن-دست به دامن شدن-پناه جستن
باز شدن مچ-لو رفتن دروغ

دمیدن توی لوله ی شیپور-خوابیدن و خرناس کشیدن
زبان مو درآوردن-بسیار گفتن و نتیجه نگرفتن

تخم چشم-مردمک چشم

بنگی-معتاد به حشیش

دلسوزه-سوختن دل از حسد و مانند آن

دسته کلید-مجموعه ی کلیدها در یک حلقه یا بند

ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)
انگشت زدن-انگشت در چیزی فرو بردن-امضاء کردن با اثر انگشت
زار بودن کار کسی-پیچیده و دشوار بودن کار کسی

دُردانه-لوس-ننر-عزیز بی خودی

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

تفنگ سر پر-تفنگی که باروت و گلوله را از سر لوله به درون تفنگ می گذاشتند و با سمبه آن ها می فشردند

آغبانو-لقبی برای زنان محتشم و بزرگ

زیر تشکی-رشوه

 

دل و قلوه ای-کسی که دل و قلوه می فروشد

راست آمدن-درست درآمدن حدس و پیش بینی

خون کسی کثیف شدن-به شدن خشمگین شدن

خشخاشی-نان خشخاش زده

آش کشک خاله-کار ناگزیر-تکلیفی که بر عهده‌ی کسی باشد

اروای ننه‌ات(ارواح بابات)

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

خرده خرجی-خرج های اندک

خسته و مرده-درمانده-وامانده-قدرت از دست داده

زیر زیرکی-پنهانی-با مکر و حیله

آب سیر-جانور خوش‌رفتار

چشته خور شدن-بهره و نصیب بردن از کسی

اگر و مگر کردن(شرط و بهانه آوردن)

خر کسی از پل گذشتن-گره کار باز شدن-از گرفتاری خلاص شدن

خام سوخته-از درون ناپخته-از بیرون برشته
پس دوزی-دوختن پشت لباس با دست

تر و تازه-شاداب-شسته و رفته

خاک تو سری-مصیبت زدگی-گرفتاری-بدبختی

از سر دست(کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند)

خواری و زاری-پریشان حالی

دست چین-گزیده-منتخب

 

بازوبند-نواری که به نشانه ی معینی بر بازو می بندند

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن
بار-آنچه برای پختن در دیگ بریزند-اجاق

چلو کباب-غذایی مرکب از چلو و کباب

حساب کسی را رسیدن-از کسی انتقام گرفتن-کار کسی را ساختن

پیشس گیری کردن-جلوگیری کردن-دفع

زیر پوست کسی آب رفتن-چاق شدن-ثروتمند شدن

 

خواه و ناخواه-از روی میل یا اجبار
آفتابِ پس دیوار-شامگاه

الانه(همین حالا، هم اکنون)

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

پلاس بودن-ویلان و سرگردان بودن

بور شدن-دماغ سوخته شدن-خجالت زده شدن

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

 

 

بند کشی-پر کردن درزهای آجرها و سنگ ها با سیمان و ساروج

پرداخت کردن-صیقل دادن-جلا دادن

انگشت‌نگاری(ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده)
از بیخ عرب بودن-یکسره منکر شدن-به‌کلی زیر چیزی زدن

حرص گرفتن-ناراحت شدن-لج کردن

پنبه ی کسی را زدن-کسی را افشا و بی اعتبار کردن

با سلام و صلوات-با تجلیل و بزرگداشت-با رعایت کامل آداب و رسوم

راه حل آسپرینی-راه حل موقت و غیر اصولی

چفت-چسیده-تنگ-زنجیر در

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

بامبول-حقه-کلک

 

 

آب آتش مزاج(می سرخ)

 
جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

چیز-آلت تناسلی

بغل گرفتن-در آغوش گرفتن

دهنی کردن-آب دهان زدن به غذا یا چیزی

اُمُل(عقب‌افتاده، قدیمی)

ته جرعه-باقی مانده از نوشیدنی

دبور-بی سر و پا-لات-ولگرد-آسمان جل

پینه بستن-سخت شدن پوست کف دست و پا

از خدا خواستن-در برابر پیشنهاد یا کاری قرار گرفتن که خود شخص در آرزویش بوده است
پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن
درش را گذاشتن-سکوت کردن-خاموش شدن

پاری ها-برخی-دسته ای از مردم

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

زورکی-از روی بی میلی-تصنعی

تنقل انداختن-جا خوش کردن-پلاس شدن

خیره-بی شرم-پر رو

 
چراغ توری-چراغی نفتی که نور آن با توری مخصوصی پخش می شود

تک روی-عمل بدون توجه به جمع
احتیاطی-نجس-ناپاک
زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن
آواز دادن-خواستن

دهن کسی گرم بودن-خوش سخن و مجلس آرا بودن

چاک پشت-اسبی که در کمر خود فرورفتگی دارد و شانه و کفلش برآمده است

 

 

خلا-مستراح
چهار خانه-شطرنجی-خشت خشتی
پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن